Πως να φτιάξεις πρόσφορο- και μια κατάθεση ψυχής....

Μια από τις πιο έντονες αναμνήσεις της παιδικής μου ηλικίας, είναι αυτές που η γιαγιά μου ζύμωνε το πρόσφορο. Μια τελετουργία σχεδόν ιερή που ξεκινούσε από την προηγούμενη μέρα και όχι μόνο. 

Η γιαγιά μου- από όσο θυμάμαι- ξυπνούσε πάντα αξημέρωτα. Ήταν σχεδόν σκοτάδι ακόμα έξω. Μαζί της πάντα ξυπνούσα και εγώ. Όμως το έπαιζα κοιμισμένη γιατί αν καταλάβαινε ότι είχα ξυπνήσει με ανάγκαζε να κοιμηθώ και άλλο. Και εγώ δεν ήθελα. Περνούσα υπέροχα μαζί της. Την άκουγα σιωπηλή να ντύνεται και να πιάνει τα μακριά άσπρα μαλλιά της σε πλεξούδα και μετά σε κότσο. Φορούσε με ευλάβεια το μαντήλι στα μαλλιά της και κατέβαινε τις σκάλες να ξεκινήσει την ημέρα της. Τότε ήταν, που πεταγόμουν και εγώ από το κρεβάτι και έτρεχα ξωπίσω της για να την ακολουθήσω σε ότι κάνει. 

Πρώτα με μάλωνε γλυκά που ξύπνησα. Μετά με έστελνε να νυφτώ και να πλύνω τα δόντια μου ενώ η ίδια ετοίμαζε το πρωινό για όλους. Ο παππούς μου ήδη ξύπνιος να ακούει είτε εκκλησία στο ραδιόφωνο, είτε ειδήσεις. Το σπίτι ακόμα σκοτεινό μα τόσο ζεστό. Ήταν λες και μόνο τα φώτα και η παρουσία τους το ζέσταινε. Γάλα καυτό και με πέτσα φυσικά που μισούσα, και ζυμωτό ψωμί με βούτυρο και ζάχαρη για μένα, ελληνικό καφέ, ντομάτα, ελιές και ζυμωτό καψαλισμένο ψωμί για τον παππού. Μετά κινούσαν καθένας στις δουλειές τους. Εγώ η ουρά της γιαγιάς μου. 

Τις μέρες όμως που ήταν να ζυμώσει το πρόσφορο τις αγαπούσα ένα τι παραπάνω. Κινούσαμε απέναντι από το σπίτι στον εξωτερικό φούρνο της γιαγιάς μου. Ένα δωμάτιο μια σταλιά με μια γκρι ξύλινη πόρτα που για μένα ήταν λες και έκρυβε μέσα την μαγεία του κόσμου όλου. Όταν η γιαγιά μου ζύμωνε το πρόσφορο ήταν αυστηρή. Λιγομίλητη. Προσευχόταν από μέσα της ακατάπαυστα. Οι μόνες φορές που δυσανασχετούσε με την ακατάσχετη πολυλογία μου, αυτές. Μια γυναίκα μια σταλιά να παλεύει με δύναμη με ένα ζυμάρι σκληρό, να αγκομαχάει για να γίνει όσο το δυνατόν πιο λείο, πιο καλό. Όταν δε έφτιαχνε την σφραγίδα, νομίζω πως σχεδόν δεν ανάπνεε μέχρι να δει πως το σχέδιο αποτυπώθηκε καλά. Μετά, όσο το ζυμάρι φούσκωνε με την ησυχία του, η γιαγιά μου κουβαλούσε ξύλα- ακούραστη- να τα βάλει στο ξυλόφουρνο να ανάψει φωτιά για να ετοιμάσει τον φούρνο στην σωστή θερμοκρασία. Και αυτό ήταν μόλις η αρχή της ημέρας της... Όταν πια οι λειτουργιές έβγαιναν από τον φούρνο, τις κοιτούσε μια- μια με αμέριστη προσοχή και διάλεγε ΠΑΝΤΑ και ΜΟΝΟ την καλύτερη να πάει στην εκκλησία. Την τύλιγε με την ίδια ευλάβεια που ξεκινούσε από το ανάπιαμα κιόλας του προζυμιού, σε ένα λευκό πετσετάκι- αδυνατώ να θυμηθώ αν είχε κεντημένο σταυρό πάνω, πιστεύω όμως ότι είχε- και το πρωί που πηγαίναμε στην εκκλησία- πριν η καμπάνα χτυπήσει τρίτη φορά, αλλιώς πολύ αγχωνόταν η γιαγιούλα μου- φορούσε ένα από τα καλά της σύνολα, έπιανε τα μαλλιά της στον γνωστό κότσο, έπαιρνε και μια μικρή δερμάτινη τσάντα που είχε μέσα κέρματα για το παγκάρι και χαρτομάντηλα όλα και όλα και κινούσαμε δίπλα δίπλα με τα πόδια για την εκκλησία... 

Το έχω γράψει πολλές φορές, και ενώ ζούσε η γιαγιούλα μου, πως  αυτή ήταν που φύτεψε το σποράκι της αγάπης για τον Χριστό μέσα μου. Και, όπως έχω ξαναπεί, ήταν τέτοια η δύναμη του που φύτρωσε στην πιο άνυδρη εποχή μου. Όταν λοιπόν παντρευτήκαμε με τον Παναγιώτη, το πρώτο πράγμα που ζήτησα από την γιαγιά μου να με διδάξει πως έφτιαχνε το πρόσφορο. Και έτσι έγινε. Ξεκίνησα άμεσα- μάλιστα με προζύμι της γιαγιούλας μου. Θα έδινα πολλά για να έχω από αυτό το προζύμι τώρα. (όπως έχω ακόμα φυλαγμένο ελάχιστο από το πετιμέζι της. Νιώθω πως δεν θα το χρησιμοποιήσω ποτέ...) Με όσα περάσαμε ωστόσο με τον Παναγιώτη, με τις δύσκολες εγκυμοσύνες και τις απώλειες των μωρών μας, η σχέση μου με το πρόσφορο πέρασε από 40 κύματα. (όπως άλλωστε και η σχέση μου με τον ίδιο τον Θεό). Μετά ήρθε και η Συριγγομυελία που με δυσκόλεψε πολύ μέχρι να μάθω να ζω την καθημερινότητα μου με τα καινούργια δεδομένα- πέρασα από πολλά στάδια, έκανα πολλά λάθη και πολλές όχι τόσο καλές λειτουργιές για να φτάσω εδώ που είμαι σήμερα. Στο σημείο που μπορώ πλέον να μοιραστώ κάθε τι που με έμαθε η γιαγιά μου όλα αυτά τα χρόνια. Ιδίως την περίοδο της καραντίνας, παρότι μακριά μας πια, την ένιωθα πραγματικά δίπλα μου να με καθοδηγεί και να μου ξυπνά μνήμες σχετικές που είχα χάσει με την πάροδο των χρόνων. Αυτό θα κάνω λοιπόν σήμερα, σε αυτή την κατάθεση ψυχής στην ουσία- όχι τόσο δικής μου όσο της γιαγιάς μου- για να παροτρύνω και άλλες νέες γυναίκες να ζυμώνουν πρόσφορο, είναι μεγάλη ευλογία για της οικογένεια τους. Το πίστευε η γιαγιούλα, το πιστεύω και εγώ. 

Το πρόσφορο λοιπόν δεν είναι ένα απλό ψωμί. Είναι το ψωμί από το οποίο θα κόψει ο ιερέας για να γίνει σώμα και αίμα Κυρίου στην θεία Κοινωνία αλλά και αντίδωρα. Είναι λοιπόν ένας άρτος ιερός. Με αυτή ακριβώς την ψυχολογία πρέπει και να το ζυμώνουμε. Αυτό σημαίνει πως εκτός από καθαροί σωματικά φυσικά, πρέπει να είναι καθαρή και η ψυχή μας- να μην έχουμε βάρη μέσα μας που θα νιώθαμε πως έχουμε την ανάγκη να εξομολογηθούμε. Ιδανικά, τα σκεύη που χρησιμοποιούμε για το πρόσφορο, να είναι μόνο για το πρόσφορο αν υπάρχει αυτή η δυνατότητα. Ιδανικά το πρόσφορο ζυμώνεται με προζύμι και μάλιστα από βασιλικό του Τίμιου Σταυρού. Η γιαγιά μου δεν πίστευε καθόλου στην μαγιά στο πρόσφορο- το ίδιο κάνω και εγώ- ωστόσο ακούω αρκετές γυναίκες που βάζουν. Δεν θα το συνιστούσα όμως. Τέλος, το καντηλάκι μας και το θυμίαμα καλό είναι να είναι καθημερινή συνήθεια/προστασία στο σπίτι μας ούτως ή άλλως, για το ζύμωμα του πρόσφορου όμως είναι σχεδόν επιτακτική ανάγκη. Πριν λοιπόν αναπιάσουμε το πρόσφορο μας, ανάβουμε το καντήλι μας, θυμιατίζουμε το σπίτι μας και λέμε την εξής προσευχή. 

"Κύριε, Σ'ευχαριστώ για αυτήν την άγια ώρα, που με τα αμαρτωλά μου χέρια μ' αξιώνεις να ζυμώνω τα πανάχραντα δώρα της αγάπης Σου. 

Κύριε, ευλόγησε τα, για να γίνουν καλά και ευπρόσδεκτα στο Άγιο Σου Θυσιαστήριο. 

Σε παρακαλώ να τα δεχθείς, όπως εδέχθης τη θυσία του Άβελ, την δοξολογία των ποιμένων, τα δώρα των Μάγων, τα δάκρυα του Πέτρου και του Ληστή την μετάνοια. Και ας με αξιώνεις να Σου τα προσφέρω πάντα ενσυνείδητα. 

Αμήν." 

Προσθήκη λεζάντας

Για το πρόσφορο χρειάζεται να έχετε τα εξής σκεύη- σύνεργα. 

• Μια μεγάλη πλαστική λεκάνη
• Μια μικρή πλαστική λεκάνη
• Ένα τάπερ μικρό για το προζύμι. 
• 2- 3 ταψάκια 20 εκατοστά διάμετρο και βάθος 6 εκατοστά. 
• σφραγίδα για πρόσφορο- ξύλινη. (η πλαστική δεν κάνει καθόλου καλή σφραγίδα) 
• γνήσιο κερί μέλισσας (σαν λαμπάδα μεγάλη της Ανάστασης) 
• Μερικά πανάκια λευκά (που να μην βγάζουν χνούδι) 
• Ένα όμορφο λευκό πανί- ιδανικά κεντημένο με σταυρό- για να τυλίγετε το πρόσφορο σας. 

Εάν δεν ξέρετε να φτιάχνετε προζύμι, δεν πειράζει. Είμαι σίγουρη πως κάποια γυναίκα από τον κύκλο σας έχει και θα χαρεί να σας δώσει λίγο. Εγώ πάντα έτσι το κάνω, εκτός από μια φορά που έφτιαξα δικό μου από το προζύμι που μοιράζετε την Κυριακή του Θωμά- πάλι με τις οδηγίες της Νεοκόρου στην εκκλησία. Εάν θέλετε να φτιάξετε κανονικό με βασιλικό από του Τίμιου Σταυρού δείτε πως εδώ. Το προζύμι είναι η καρδιά του πρόσφορου. Το φυλάμε στο τάπερ του μέσα στο ψυγείο. Αντέχει και δυο εβδομάδες χωρίς να το αναπιάσατε, μπορεί και τρεις μα μετά ξινίζει έχει πολύ έντονη μυρωδιά. Αν το αναπιάνετε κάθε βδομάδα θα σας αποζυμιώσει με πιο γρήγορα και εντυπωσιακά φουσκώματα. Εκτός λοιπόν από τα σκεύη που ανέφερα χρειαζόμαστε και τα εξής: 

• Αλεύρι κίτρινο ψιλό από σκληρό σιτάρι. (έχει τρομερή σημασία στην υφή μα και στην γεύση) 
• Το προζύμι μας
• αλάτι 
• νερό χλιαρό

Την προηγούμενη ημέρα από αυτή που θέλουμε να ζυμώσουμε αναπιάνουμε το προζύμι. Αυτό σημαίνει πως νωρίς το απόγευμα το βγάζουμε από το ψυγείο για να πιάσει θερμοκρασία και να "ζωντανέψει" πάλι. Το βράδυ ετοιμάζουμε μια κούπα ΧΛΙΑΡΟ νερό, (δεν θέλουμε να μας κάψει το προζύμι, προσοχή στην θερμοκρασία) και αν το τάπερ είναι αρκετά μεγάλο το αδειάζουμε μέσα στο προζύμι για να ξεκολλήσει πιο εύκολα από τα τοιχώματα. (εγώ χρησιμοποιώ ένα από αυτά που έχουν τα γιαούρτια του κιλού). Μόλις το προζύμι ξεκολλήσει το ρίχνουμε μαζί με τα 3/4 του νερού στην μικρή πλαστική λεκάνη. Με το υπόλοιπο του νερού και το χέρι μας ξεκολλάμε το προζύμι που είναι ακόμα κολλημένο στα τοιχώματα και το βάζουμε και αυτό στην λεκάνη. Ανακατεύουμε με έναν αυγογδάρτη μέχρι να ομογενοποιηθεί το μείγμα και μοιάζει με γάλα. Τότε ρίχνουμε σιγά σιγά αλεύρι και συνεχίζουμε το ανακάτεμα μέχρι το μείγμα μας να έχει την σύσταση του μείγματος pancakes ή ενός πιο υγρού κεικ. Το προζύμι μας είναι έτοιμο. Το σκεπάζουμε καλά με μεμβράνη, με μια χοντρή πετσέτα κουζίνας και το αφήνουμε όλο το βράδυ να κάνει τα μαγικά του. 

Την επόμενη μέρα σηκωνόμαστε όσο πιο πρωί μπορούμε. Πρέπει να υπολογίσετε μια μέρα που να μην εργάζεστε  διότι το πρόσφορο θέλει χρόνο να φουσκώσει. Θα δούμε πως το προζύμι μας έχει γεμίσει φουσκάλες. Αυτό σημαίνει πως είναι έτοιμο. Αδειάζουμε ένα κιλό αλεύρι μέσα στην μεγάλη πλαστική λεκάνη μας. Ζεσταίνουμε μια κούπα χλιαρό νερό. Κάνουμε μια γούβα στο αλεύρι μας και αδειάζουμε εκεί το προζύμι. Μετά βάζουμε το 1/3 της κούπας στην λεκάνη του προζυμιού, το αλάτι (εγώ βάζω δυο γερές τσιμπιές από χοντρό αλάτι, ψιλό νομίζω πως το ένα κιλό θα θέλει 2 κοφτά κουταλάκια) και ανακατεύουμε με το χέρι να λιώσει το αλάτι ενώ ταυτόχρονα μαζεύουμε με το νερό και το χέρι μας και το προζύμι που είναι κολλημένο στα τοιχώματα. Μόλις το κάνουμε, το αδειάζουμε και αυτό στο αλεύρι και ζυμώνουμε λίγο να δούμε πόσο νερό θα χρειαστεί το αλεύρι μας. Εμένα συνήθως παίρνει μια κούπα των 250 ml, πρέπει όμως να το ρίχνετε με επιφύλαξη και να ζυμώνετε γιατί κάθε φορά το αλεύρι μπορεί να είναι διαφορετικό. Θέλουμε ένα ζυμάρι σχετικά σφιχτό και δύσκολο λίγο στο ζύμωμα. Ζυμώνουμε λοιπόν για όση περισσότερη ώρα μπορούμε μέχρι να έχουμε ένα ζυμάρι ομογενοποιημένο. Αν δεν έχετε ξαναζυμώσει μην ανησυχείτε- είναι ένστικτό με έναν περίεργο τρόπο. Τότε σκεπάζουμε το ζυμάρι και το αφήνουμε για ένα τέταρτο να ξεκουραστεί. Στο μεταξύ ετοιμάζουμε τα ταψάκια μας. 

Σε αυτό το σημείο θα σας χρειαστεί και το γνήσιο κερί μέλισσας. Ζεσταίνετε τα ταψάκια σας για λίγο, είτε στο μάτι της κουζίνας, είτε στον φούρνο. Με προσοχή, εγώ τα πιάνω με μια τσιμπίδα, απλώνω στο ζεστό ταψί το κερί μέλισσας τόσο στον πάτο όσο και στα πλαινά. Θα το δείτε που απλώνει. Το κερί ΔΕΝ αφήνει καμία επίγευση, προστατεύει το ψωμί από το να κολλήσει και δεν λαδώνει όπως το ελαιόλαδο που καθιστά το πρόσφορο μας κακή επιλογή για την θεία Κοινωνία. Επίσης, η δράση του κρατά τουλάχιστον τρία ψησίματα, δηλαδή τρία ζυμώματα. Τα ταψιά αυτά δεν χρειάζονται πλύσιμο. Αν απλώσετε καλά το κερί βγαίνουν από τον φούρνο όπως μπήκαν. Εμένα το ένα μου ταψί, (όπως και η μεγάλη λεκάνη), είναι της γιαγιάς μου και είναι σαν καινούργιο.  Αφήνετε τα ταψιά να παγώσουν πάλι. 

Στο τέταρτο αναπιάνετε πάλι το ζυμάρι. Θα διαπιστώσετε αμέσως πως έχει μαλακώσει και ζυμώνεται πολύ πιο εύκολα. Το βγάζετε από την λεκάνη και το ζυμώνετε σε καθαρή επιφάνεια. Το αναδιπλώνετε με τις γροθιές σας ξανά και ξανά μέχρι να είναι η υφή του όσο το δυνατόν πιο λεία. Ιδανικά το ζυμάρι πρέπει να κάνει φουσκάλες. Μην στεναχωρηθείτε αν δεν κάνει- εγώ κανά δυο φορές το έχω κατάφερει- και πάλι θα βγει πολύ καλό το ψωμί, άλλωστε το πρόσφορο είναι πιο μεστό ψωμί. Τότε το κάνετε μια μεγάλη μπάλα, το σταυρώνετε και κόβετε ένα κομμάτι περίπου 400 γρ. ή όσο η γροθιά σας και το φυλάτε για προζύμι. Το χαρακώνεται σε σχήμα σταυρού και το αφήνετε και αυτό στην άκρη να φουσκώσει. Το υπόλοιπο ζυμάρι το κόβετε στην μέση. Βγαίνει η κάθε μπάλα περίπου 800 γρ. 

Ξαναζυμώνετε την κάθε μπάλα χωριστά. Καθώς το αναδιπλώνετε δημιουργήστε ένα στρογγυλό πατικωμένο σχήμα στο μέγεθος του ταψιού και τοποθετήστε τα μέσα. Τα πατάτε και άλλο ώστε να αγγίξουν τις άκρες του ταψιού και μετά "χαιδευόντας" τα,  τα ισιώνετε από πάνω όσο το δυνατόν περισσότερο ώστε να δεχθούν την σφραγίδα. 

Κάθε φορά ΠΡΙΝ  χρησιμοποιήσετε την σφραγίδα βάζετε αλεύρι μέσα στις εγκοπές της, πολύ καλά να γεμίσουν και το αδειάζετε το αλεύρι ξανά μέσα στην σακούλα του. Με πολύ προσοχή και αρκετή δύναμη πιέζετε την σφραγίδα στο κέντρο του προσφόρο. ΔΕΝ την τραβάτε απότομα. Την τραβάτε απαλά, απαλά ενώ γυρίζετε το ταψί γύρω γύρω. Μόλις είναι έτοιμο θα ξεκολλήσει μόνο του. Με μια οδοντογλυφίδα κάνετε δώδεκα τρύπες στην σφραγίδα- σε όλα τα σημεία που ενώνονται οι διαχωριστικές γραμμές της σφραγίδας και οι οποίες συμβολίζουν τους δώδεκα Αποστόλους. (Αλλά αποτρέπει και από το να σκάσει το ζυμάρι). 

Τις αφήνετε να φουσκώσουν. Εγώ τις βάζω πάντα μέσα στον φούρνο ξεσκέπαστες. Τον χειμώνα τον έχω προθερμάνει στους 50 βαθμούς για λίγο, το καλοκαίρι αφήνω απλά το φως του φούρνου ανοιχτό- ζεσταίνει και αυτό διακριτικά. Σε καλές συνθήκες θέλει δύο ώρες να φουσκώσει. Μπορεί να πάρει όμως και τέσσερις. Υπολογίστε πως πρέπει να διπλασιαστεί από το αρχικό μέγεθος. Επίσης, υπολογίστε και τον χρόνο που θέλει να ζεσταθεί ο φούρνος- μην τις αφήσετε μέσα μέχρι τελευταία στιγμή και πέσει το φούσκωμα περιμένοντας τον φούρνο να ζεστάνει. 

Προθερμαίνουμε τον φούρνο στους 170 βαθμούς- εννοείται χωρίς τις λειτουργιές μέσα-  εγώ δεν τις βάζω στον αέρα γιατί αρπάζουν γρήγορα. Θέλουν στην χαμηλή σχάρα περίπου 40 λεπτά μέχρι να πάρουν χρώμα πάνω κάτω. Ετοιμάζουμε ένα μείγμα σε φλυτζανάκι του ελληνικού καφέ με νερό και λευκό κρασί. Μόλις οι λειτουργιές ψηθούν, τις βγάζουμε και με ένα από τα λευκά πανάκια αλείφουμε το μείγμα πάνω στην επιφάνεια για να καθαρίσει η σφραγίδα από πιθανά αλεύρια και να γυαλίσει. 

Η λειτουργιά έχει σκληρή κόρα. Αυτό δεν τον θέλουν οι ιερείς, διότι τρίβει και δεν κόβεται για την θεία Κοινωνία. Μόλις λοιπόν τις βγάλουμε από τον φούρνο τις βάζουμε την καθεμία σε ένα πανάκι, το διπλώνουμε σαν φάκελο και τις βάζουμε- καυτές ακόμα- σε μια πλαστική σακούλα και κλείνουμε σφιχτά. Μόλις κρυώσουν, είναι μαλακές και έτοιμες να τις προσφέρουμε. 

Συνήθως οι εκκλησίες δέχονται τα πρόσφορα την προηγούμενη, μπορείτε όμως να τα πάτε και ανήμερα- αρκεί να πάτε νωρίς. Έχετε ετοιμάσει ταυτόχρονα ένα χαρτάκι στο οποίο θα γράφετε ονόματα υπέρ υγείας και υπέρ αναπαύσεως όπως και το όνομα της οικογένειας σας ώστε την επόμενη να πάρετε το ύψωμα σας. 

Βοήθεια σας που έλεγε και η γλυκιά μου η γιαγιά. Γιαγιούλα, αυτό είναι για σένα- ξέρω ότι παρακολουθείς. 

(Υ.Γ: Μια ακόμα λεπτομέρεια πολύ σημαντική για την γιαγιά μου και φροντίζω και το τηρώ με ευλάβεια. Σε όλα τα σκεύη που χρησιμοποιούμε μένει προζύμι ή ζυμάρι όσο καλά και να τα καθαρίσουμε κατά την διαδικασία. Αυτό κανονικά δεν επιτρέπεται να το πετάξουμε ούτε στο νεροχύτη. Όπως δεν επιτρέπεται να πετάξεις το αντίδωρο. Συνεπώς εγώ ξεκινάω γεμίζοντας νερό το τάπερ του προζυμιού το οποίο καθαρίζω καλά και όταν αδειάσει η μικρή λεκάνη, το αδειάζω σε αυτή. Την οποία επίσης γεμίζω με νερό, την καθαρίζω και μόλις αδειάσει και η μεγάλη λεκάνη, βάζω το νερό εκεί , την γεμίζω και αυτή, την καθαρίζω με το ίδιο το νερό το οποίο μετά αδειάζω σε μια γλάστρα μου. Ίσως υπερβολική λεπτομέρεια μα για μας ήταν και είναι σημαντικό και οφείλω να το μοιραστώ).